Ενενήντα Επτά - To Περιοδικό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Τεύχος 6ο

Στάγειρα

Στη γενέτειρα του Αριστοτέλη

Κώστας Σισμανίδης

Δρ. Αρχαιολογίας

Δ/ντής Ανασκαφής Αρχαίων Σταγείρων

Η θέση της σημαντικής αυτής πόλης, που είναι σ' όλους γνωστή ως η γενέτειρα του Αριστοτέλη, ταυτίζεται τόσο από τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων όσο και από τις επιφανειακές έρευνες σύγχρονων μελετητών. Εντοπίζεται αμέσως στα βορειοανατολικά του σημερινού χωριού της Ολυμπιάδας Χαλκιδικής, πάνω σε μια ορεινή και πανέμορφη χερσόνησο που ονομάζεται «Λιοτόπι». Η πόλη ήταν χτισμένη πάνω στους δύο χαμηλούς λόφους αυτής της χερσονήσου, τον Βόρειο, που εισχωρεί βαθύτερα στη θάλασσα, και τον Νότιο.

Τα Στάγειρα ιδρύθηκαν από Ίωνες αποίκους της νήσου Άνδρου, στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. Μετά τους Περσικούς Πολέμους έγιναν μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, κατά τον Πελοποννησιακό, όμως, Πόλεμο αποστάτησαν και προσχώρησαν στους Σπαρτιάτες (424 π.Χ). Αργότερα η πόλη προσχώρησε στο «Κοινό των Χαλκιδέων», που είχε πρωτεύουσα στην Όλυνθο, ενώ το 349 π.Χ. υπέκυψε στον Φίλιππο Β΄, ο οποίος και την κατάστρεψε ολοσχερώς, για να την επανιδρύσει, όμως, ο ίδιος λίγα χρόνια αργότερα, προς τιμήν του Αριστοτέλη, δασκάλου τότε του Αλέξάνδρου. Σχετικά με τον Αριστοτέλη, μια μεταγενέστερη παράδοση αναφέρει πως, λίγο μετά τοΝ θάνατο του φιλοσόφου στη Χαλκίδα το 322 π.Χ., οι Σταγειρίτες μετέφεραν κι έθαψαν το σώμα του στην πόλη τους, ιδρύοντας δίπλα στον τάφο του μεγάλο βωμό και καθιερώνοντας μεγάλη ετήσια γιορτή, τα «Αριστοτέλεια». Ο γεωγράφος Στράβων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, σημειώνει ότι στην εποχή του η πόλη ήταν ήδη έρημη. Χίλια περίπου χρόνια αργότερα -γύρω στον 11ο μ.Χ. αιώνα-, εγκαταστάθηκε ένα βυζαντινό κάστρο στον βόρειο λόφο της αρχαίας πόλης, στο οποίο ανήκουν μια μεγάλη υδατοδεξαμενή και το εντυπωσιακά σωζόμενο τείχος, στην αρχή αυτού του λόφου.

Οι ανασκαφικές έρευνες στα Αρχαία Στάγειρα ξεκίνησαν δοκιμαστικά μόλις τον Σεπτέμβριο του 1990. Μετά τα πρώτα, ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματά τους, αποφασίστηκε η διενέργεια συστηματικής ανασκαφής, η οποία συνεχίζεται κανονικά μέχρι και σήμερα. Μολονότι η ανασκαφή αυτή βρίσκεται ακόμη στην αρχή της, τα αποτελέσματά της κρίνονται πολύ σημαντικά :

Από τα σπουδαιότερα είναι ο εντοπισμός και η αποκάλυψη του νότιου τείχους της πόλης, μέσα στην οργιαστική βλάστηση του νότιου λόφου. Η αξία του εντοπισμού του έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι γνωρίζουμε πλέον τα ακριβή όρια και την έκταση που είχαν τα αρχαία Στάγειρα, αφού είναι βέβαιο ότι σ' όλες τις άλλες της πλευρές η πόλη βρέχονταν από τη θάλασσα.

Το τείχος αυτό, που αποτελεί ένα θαυμαστό έργο της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, αποκαλύφτηκε μέχρι τώρα σε μήκος 500μ. περίπου. Διατηρήθηκε σε εξαιρετική κατάσταση -σε ορισμένα σημεία του σώζεται μέχρι ύψους 5 μέτρων- και είναι κατασκευασμένο με διάφορα συστήματα δόμησης. Στο ίδιο τείχος και σε κανονικά μεταξύ τους διαστήματα, υψώνονται ισχυροί κυκλικοί και τετράγωνοι πύργοι, ενώ, σε διάφορα σημεία της εσωτερικής του όψης, υπάρχουν μεγάλες συμπαγείς «κλίμακες ανόδου», που οδηγούσαν με σκαλοπάτια στους προμαχώνες.

Εκτός από την οχύρωση, μέσα στην πόλη ήρθαν ακόμη στο φως :

• Η ακρόπολη, που, σε σχήμα περίπου ορθογωνίου τριγώνου, καταλαμβάνει την κορυφή του νότιου λόφου.
• Η Αγορά των Σταγείρων, που βρίσκεται στον αυχένα μεταξύ των δύο λόφων. Εδώ αποκαλύφθηκαν μέχρι τώρα λιθόστρωτοι δρόμοι, καταστήματα, αποθήκες και μία καλοδιατηρημένη στοά των κλασικών χρόνων, διαστάσεων 7 Χ 27 μ.
• Στο ακρότατο σημείο του βόρειου λόφου, δίπλα, δηλαδή, στο τείχος που έχτισε ο Φίλιππος Β΄, ένα αρχαϊκό ιερό και ένα κυκλικό θεσμοφόριο, αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα.
• Αρκετά σπίτια των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, σε διάφορα σημεία της πόλης.
• Ο κεντρικός υδροδοτικός αγωγός της πόλης, καθώς και δύο δεξαμενές νερού.
• Δύο ληνοί (πατητήρια σταφυλιών), ο ένα εξ ολοκλήρου λαξευμένος στον βράχο.

Το φετινό ήταν το έβδομο, κατά σειράν, έτος της ανασκαφής των Σταγείρων. Εκτός από το καθαυτό ανασκαφικό έργο, έγιναν φέτος και αρκετές άλλες εργασίες, όπως διανοίξεις δρόμων και περιφράξεις, διαμορφώσεις, η υδροδότηση του αρχαιολογικού χώρου, καθώς και αναστηλωτικές εργασίες μεγάλης κλίμακας, στο νότιο κλασικό τείχος.

Από τις άλλες, παράλληλες με την ανασκαφή δραστηριότητές μας, σημειώνουμε την προσπάθεια αναβίωσης της μεγάλης αρχαίας γιορτής των «Αριστοτελείων», την ανάλογη για την δημιουργία του «Διεθνούς Κέντρου Αριστοτελικών Ερευνών και Μελέτης των Αρχαίων Σταγείρων», καθώς και τον εντοπισμό, στον περιβάλλοντα χώρο της αρχαίας πόλης, πολλών και ιδιαίτερα σημαντικών αρχαιοτήτων.

Όσο αφορά ειδικά στο ανασκαφικό έργο, διενεργήθηκαν φέτος έρευνες σε διάφορα σημεία ολόκληρης της αρχαίας πόλης, με αποτελέσμα:

• Στον βόρειο λόφο και σε συνέχεια παλαιότερων ανασκαφικών τομών, ήρθε στο φως ακόμη ένα τμήμα της υστεροκλασικής οχύρωσης των Σταγείρων -αυτής δηλαδή που, κατά τις πηγές, έχτισε ο Φίλιππος Β', κατά παράκληση του Αριστοτέλη-, η οποία αποκαλύφτηκε, μέχρι τώρα, σε συνολικό μήκος 150μ.
• Λίγο νοτιότερα ανασκάφτηκαν μεγάλα τμήματα λιθόκτιστων οικιών, που σώζονται μέχρι ύψους 3μ. Ανήκουν σε δύο οικοδομικά τετράγωνα, που τα χωρίζει ένας στενός ανηφορικός δρόμος και μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την οικιστική οργάνωση των Σταγείρων, κατά τον 6ο, 5ο και 4ο αι. π.Χ.
• Στα βόρεια της Αγοράς της πόλης, αποκαλύφτηκαν πολλά και σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα, μεταξύ των οποίων τμήμα του αρχαιότερου τείχους των Σταγείρων με μία πύλη, στο υπέρθυρο της οποίας εικονίζονται ανάγλυφα και σε φυσικό μέγεθος ένα λιοντάρι κι ένας αγριόχοιρος αντιμέτωπα, ένα καλοδιατηρημένο μαρμαροθετημένο δάπεδο με ορθογώνια κόγχη στο μέσο, η υποδομή ενός μεγάλου βωμού και ένα μεγάλο κι επιμελημένο ημικυκλικό οικοδόμημα των χρόνων του Αλεξάνδρου.
• Τέλος, στην κορυφή του βόρειου λόφου, όπου υπάρχει κάστρο της υστεροβυζαντινής περιόδου, άρχισε ν' ανασκάπτεται ένας μεγάλος ναός του 6ου αι. π.Χ., αφιερωμένος πιθανότατα στον Δία. Από τις μέχρι τώρα ανασκαφικές ενδείξεις, συνάγεται ότι ο ναός ήταν δωρικού ρυθμού, με σημαντικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά και με πλαστική διακόσμηση εξαιρετικής τέχνης, όπως προκύπτει από αρκετά, αλλά μοναδικά δείγματά της, που βρέθηκαν μέχρι τώρα.-

Επιστροφή στην προηγούμενη σελίδα..

---