Ενενήντα Επτά - To Περιοδικό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Τεύχος 6ο

Το ανάκτορο εκτεινόταν στον χώρο που περικλείεται μεταξύ της Εγνατίας, των Ανατολικών και των Θαλασσίων τειχών, όπου η μνημειώδης πρόσοψη και ο μικρός Ρωμαϊκός λιμένας, η σκάλα του οποίου παίρνει το όνομα «εκκλησιαστική σκάλα», όταν αργότερα το οκτάγωνο μετατρέπεται σε ναό.

Από τα υπάρχοντα λείψανα μπορούμε να διακρίνουμε έναν κύριο άξονα που ορίζεται από τη Ροτόντα και τη μεγάλη αίθουσα με κόγχη στα νότια, στη σημερινή οδό Δ. Γούναρη, παράλληλο προς τον Ιππόδρομο, κι έναν δεύτερο νοητό, κάθετο άξονα, στον οποίο βρίσκεται το Νυμφαίο και η μεγάλη ορθογώνια αίθουσα που προϋπήρχε του οκταγώνου. Υπήρχαν δύο ακόμη ορθογώνιες σε κάτοψη αυλές, των οποίων οι άξονες συμμετρίας δεν συμπίπτουν, δηλαδή μία μικρή βόρεια και μία μεγαλύτερη, στα νότια του νοητού άξονα. Η νότια μεγάλη αυλή περιβαλλόταν από στοά που έχει ψηφιδωτό δάπεδο με διακοσμητικά θέματα όμοια του υπόλοιπου ανακτόρου. Μια μαρμάρινη βαθμίδα οδηγούσε σε πλατύ άνοιγμα με το οποίο συνδέονταν τα βασιλικά διαμερίσματα -εξαφανισμένα σήμερα - με το Νυμφαίο. Ένα άγνωστο περίκεντρο κτίριο υπήρχε στα βόρεια της μικρής αυλής. Στην πρώτη, λοιπόν, φάση δεχόμαστε το Γαλεριανό συγκρότημα, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, χωρίς δηλ. το οκτάγωνο. Στα κατοπινά χρόνια, σε μια νέα σειρά έργων κατασκευάζεται το μεγάλο περίκεντρο κτίριο με τον μνημειώδη προθάλαμο στραμμένο και προσπελάσιμο μόνον από τον νότο, όπου ο αυτοκρατορικός λιμένας. Το κτίριο τοποθετείται στον χώρο που άδειασε από την κατεδάφιση της αίθουσας και των πλευρικών δωματίων, αφού κρατήθηκαν μόνον οι δύο βασικοί τοίχοι -βόρειος και ανατολικός- ενώ στα δυτικά του κτιρίου παρέμεινε μεγάλος ελεύθερος χώρος.

ΣΤΟΥΣ ΝΕΩΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

Την περιοχή όπου βρίσκεται το Γαλεριανό συγκρότημα καταλαμβάνει ένας νεώτερος λαϊκός οικισμός που χτίζεται πάνω στις επιχώσεις. Στη θέση της οκταγωνικής αίθουσας, όπως προαναφέρθηκε, χτίζεται το Ακσέ Μετζήτ τζαμί και δυτικά του μία κρήνη, ενώ στη θέση του δυτικού ορθογώνιου δωματίου κατασκευάζονται δύο μικρές - ανεξερεύνητες μέχρι τώρα - θολωτές κατασκευές.

Η πυρκαγιά του Αυγούστου του 1917, που ερήμωσε το μεγαλύτερο τμήμα της παλαιάς Θεσσαλονίκης -πάνω από 100 εκτάρια- από την οδό Αγίου Δημητρίου μέχρι την θάλασσα, σταμάτησε στην ανατολική πλευρά της, δηλαδή στην περιοχή της Διαγωνίου - πλατείας Ναυαρίνου.

Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, χτίστηκαν οι πρώτες πολυκατοικίες στην Διαγώνιο, στην οδό Πρίγκιπος Νικολάου, περιμετρικά της πλατείας Ναυαρίνου, στην οδό Βύρωνος και σε τμήμα της οδού Ισαύρων.

Κατά την παλαιοχριστιανική εποχή, για την λατρεία της νέας θρησκείας η οκταγωνική αίθουσα μετασκευάζεται ριζικά. Η κυρία είσοδος παραμένει στον νότο, αφού περιορίζεται το αρχικό της άνοιγμα (5 μ.) στο μισό. Επιπλέον ανοίγονται στον βορρά, στο βάθος της πρώτης και της έκτης κόγχης, δύο όμοιες πόρτες, που οδηγούσαν σε δύο συμμετρικά ορθογώνια, με εσωτερική σταυρική διάρθρωση, δωμάτια. Οι περιμετρικοί τοίχοι χτίζονται σε επαφή με τους εξωτερικούς τοίχους του Οκταγώνου, ακολουθώντας την ίδια κατεύθυνση. Επίσης δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας της κυρίας αίθουσας με το ανάκτορο, μέσω στοάς πλάτους 1,40 μ. που καλύπτεται με ημικυλινδρικό θόλο.

Στη μεγάλη αίθουσα κατασκευάζεται δάπεδο από μαρμάρινες πλάκες και μεγάλα διάχωρα με μαρμαροθετήματα (διαγώνια τοποθετημένες τετράγωνες πλάκες σκούρου και ανοιχτού χρώματος). Τα διάχωρα είναι τοποθετημένα ασύμμετρα ως προς την κανονική χάραξη της αίθουσας, ώστε να τονίζεται ο άξονας μεγάλη κόγχη-νότια είσοδος. Οι κόγχες διαστρώνονται με απλές ορθογώνιες πλάκες. Το δάπεδο της μεγάλης κόγχης υπερυψώνεται κατά 0,30 μ. για να προβάλει ως ιερό και όλο το άλλο δάπεδο ανασκευάζεται στη μορφή που διασώζεται σήμερα. Ασφαλώς, ουσιώδεις αλλαγές γίνονται στον διάκοσμο.

Ως αίτιο της καταστροφής του θεωρείται σεισμός, το πρώτο τέταρτο του πέμπτου αιώνα ή δύο αιώνες αργότερα (την εποχή που καταστράφηκαν από σεισμό τα σημαντικότερα σημεία και τα τείχη της Θεσσαλονίκης) ή και τα δύο, δηλαδή το κτίριο μένει αχρησιμοποίητο επί χρονικό διάστημα από τον πρώτο σεισμό και καταρρέει από τον δεύτερο.

(Στοιχεία από την μελέτη του Γ. Κνιθάκη «Το Οκτάγωνο της Θεσσαλονίκης»).

Επιστροφή στην προηγούμενη σελίδα..

---