Ενενήντα Επτά - To Περιοδικό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Τεύχος 7ο

Πήτερ Γκρήναγουαιη - Μπερνάρντο Μπερτολούτσι.

Οι δυο κορυφαίοι Ευρωπαίοι σκηνοθέτες που σφράγισαν με την παρουσία τους το 37ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η εικαστική έκθεση του πρώτου και το αναδρομικό αφιέρωμα των ταινιών του δεύτερου πήραν αναμφίβολα την θέση τους ανάμεσα στις σημαντικότερες εκδηλώσεις του φεστιβάλ.

Στις αποκλειστικές συνεντεύξεις που φιλοξενούνται στις επόμενες σελίδες του «Ενενήντα Επτά», δίνεται η ευκαιρία στο ελληνικό κοινό να ανιχνεύσει χαρακτηριστικές πτυχές της φιλοσοφίας των δύο μεγάλων δημιουργών, να ψηλαφίσει την ιστορική πορεία τους, να εντοπίσει τις κοινωνικές, τις πνευματικές και τις αισθητικές καταβολές τους και να αποκωδικοποιήσει βασικά κλειδιά των προσωπικών ιδιωμάτων τους.

Μπερνάρντο Μπερτολούτσι - Πήτερ Γκρηναγουαίη. Γεννημένοι εκεί γύρω στις αρχές της δεκαετίας του '40, πρωτοεμφανίστηκαν στην τρομακτική δεκαετία του '60, δύο μεγάλοι καλλιτέχνες της ίδιας γενιάς, με συγγενές ιδεολογικό υπόβαθρο, σήμερα κορυφαίοι εκφραστές δύο μεγάλων καλλιτεχνικών ρευμάτων του παγκόσμιου κινηματογράφου: ποιητής μιας ιδιόμορφης ρεαλιστικής αφήγησης εμπλουτισμένης με έντονα στοιχεία συμβολισμού ο πρώτος, μοναχικός προφήτης μιας ανατρεπτικής εικαστικής πανδαισίας ο δεύτερος.

Δυο προσωπικοί δημιουργοί καταθέτουν τα οράματα και τις αγωνίες τους.

Ο σημερινός νεωτερισμός είναι το αυριανό δόγμα

ΠΗΤΕΡ ΓΚΡΗΝΑΓΟΥΑΙΗ

Συνέντευξη στον Φαίδωνα Χατζηαντωνίου

Θεσσαλονίκη 13.11.1996

Συνηθίζετε να δηλώνετε μια συγγένεια μεταξύ εικαστικών τεχνών και κινηματογράφου που είναι, άλλωστε, εμφανής στις ταινίες σας. Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, αυτό αφορά σε ένα οπτικό παιχνίδι. Στην τελευταία σας ταινία, «The Pillow Book», ένα στοιχείο εμφανίζεται σε μια νέα δυναμική: ο επαναπροσδιορισμός του χρόνου, που εκφράζεται με την ταυτόχρονη αφήγηση διαφόρων χρονικών στιγμών. Τί σημαίνει χρόνος για σας και τί σημαίνει μία ενδεχομένως διαφορετική σύλληψη και χρήση του χρόνου για τον κινηματογράφο;

Π.Γκρ. Ένας από τους μεγαλύτερους κινηματογραφικούς μου ήρωες είναι ο Αλαίν Ρεναί ο οποίος έκανε, κατά τη γνώμη μου, τρεις εξαιρετικές ταινίες την δεκαετία του '60: «Χιροσίμα, αγάπη μου», «Πέρυσι στο Μαριενμπάντ» και «Μυριέλ». Σ'αυτές τις ταινίες άρχισε να επαναδιαπραγματεύεται, πολύ εύστοχα, τον χρόνο.

Η κινηματογραφική εμπειρία, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, αναγνωρίζει την χρονολογική διαδοχή, όπως εξελίσσεται στην πραγματικότητα: αρχή-μέση-τέλος, παρελθόν-παρόν-μέλλον.

Ο πειραματισμός, όσον αφορά στον χρόνο, γίνεται εδώ και πάρα πολύ καιρό στην λογοτεχνία. Ο Τζέιμς Τζόυς, ας πούμε, έπαιζε συνεχώς με την ιδέα της διάσπασης στην χρονολόγηση του χρόνου.

Εμένα μου φαίνεται πως ο τρόπος με τον οποίο ενεργούμε δηλώνει ακριβώς έναν χρόνο με μή χρονολογική διαδοχή, που είναι αναμεμιγμένος με στοιχεία φαντασίας και μνήμης. Έτσι είναι οργανωμένες, κατά το «σύνδρομο της Καζαμπλάνκας», οι ζωές μας. Δεν πορευόμαστε μέσω μιας σειράς διακριτών επεισοδίων που εκτυλίσσονται με έναν γραμμικό τρόπο. Γενικά, οι τρόποι και τα μέσα που διαθέτουμε για να σκεφτόμαστε και να μετράμε τον κόσμο είναι πλάγια.

Εκείνο που βρίσκω πολύ ερεθιστικό σήμερα είναι που διαθέτουμε και κάποιες νέες τεχνολογίες με τις οποίες πραγματικά μπορούμε να το εξερευνήσουμε αυτό. Το φιλμ είναι, κατά τρόπο απόλυτο, μία ευθεία. Ταξιδεύει, βασικά, πάνω σε μια ευθεία γραμμή, από το Α στο Β.

Όσον αφορά στους Αμερικανούς σκηνοθέτες, το φιλμ οφείλει να μην είναι διφορούμενο ως προς την αφήγηση, οφείλει να είναι ξεκάθαρο, να σέβεται τις δεσμεύσεις της διηγητικής τέχνης του 19ου αιώνα. Ενώ εγώ πάντα πίστευα πως ο κινηματογράφος είναι πάρα πολύ πλούσιο μέσον για να το αφήνουμε στους παραμυθάδες.

Οι δυνατότητες που έχει κανείς για να κάνει πράγματα με το φιλμ είναι πραγματικά εξαιρετικές. Πολύ απογοητεύομαι επειδή οι περισσότεροι σκηνοθέτες δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται γι'αυτά τα πράγματα. Θέλουν να ακολουθούν σταθερά, ορθόδοξα, παραδοσιακά πρότυπα, που έλκουν την καταγωγή τους κυρίως από το μυθιστόρημα του 19ου αιώνα.

Έτσι, λοιπόν, σκέπτομαι πως, κατ'αρχήν, υπάρχει τρόπος, με την πολλαπλότητα της εικόνας, να δώσεις στον θεατή το μέλλον πριν από το παρόν, το παρόν πριν από το παρελθόν. Μπορείς συνεχώς να επανεκτιμάς τα δεδομένα και να δείχνεις τα πράγματα με έναν τρόπο που είναι πολύ πιο κοντά στον τρόπο που ζούμε τη ζωή μας. Βρισκόμαστε στον δρόμο, για παράδειγμα, στον ενεστώτα χρόνο και ενδεχομένως σκεφτόμαστε κάτι. Η μνήμη κάνει συσχετισμούς που δεν είναι του ενεστώτα χρόνου, επιπλέον είναι ποτισμένη και με πολλά στοιχεία φαντασίας.

Πάντως, εγώ έχω πολλά προβλήματα με την αφήγηση στον κινηματογράφο γιατί πιστεύω πως ο κινηματογράφος δεν είναι ένα πολύ καλό μέσον αφήγησης. Αν θέλεις να πεις ιστορίες, πρώτα απ'όλα πες ιστορίες: ο καλύτερος τρόπος είναι προφορικά. Αλλά ποιός λέει ιστορίες πλέον; Ίσως λέτε ιστορίες στα παιδιά πριν πάνε για ύπνο, ή θα πείτε ιστορίες στο ραδιόφωνο. Πάντως αυτή η τέχνη έχει πεθάνει.

Αυτός, λοιπόν, είναι ο καλύτερος τρόπος, ο προφορικός, να λέει κανείς ιστορίες. Ο δεύτερος καλύτερος τρόπος είναι το γράψιμο.

Δεν νομίζω, η ιδέα να κάνεις ταινίες εικονογραφώντας τη δράση με κινηματογραφικούς όρους πως είναι ο καλύτερος τρόπος να πεις μια ιστορία, γιατί η δυνατότητα περιγραφής της εικόνας είναι περιορισμένη.

Ουσιαστικά, μιλάτε για μια επανάσταση της έννοιας του χρόνου στον κινηματογράφο. Φέρνω στο νου μου την επανάσταση του Αϊζενστάιν με το μοντάζ. Εσείς μιλάτε για ένα νέο είδος μοντάζ, στην ουσία.

Π.Γκρ. Θέλω να το πιστεύω. Θέλω να σας δώσω τον χρόνο ολόκληρο. Πολλές ιδέες που έκαναν την εμφάνισή τους στο θέατρο εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, με ανθρώπους σαν τον Μπομπ Γουίλσον, ιδέες που περιέχουν μια έννοια στατικού χρόνου, όπου έχεις την αίσθηση πως τίποτα δεν συμβαίνει εδώ, την ίδια στιγμή συμβαίνουν τα πάντα. Νομίζω πως είναι κάτι πολύ σημαντικό.

Εγώ σπούδασα ζωγράφος. Η σχέση ενός ζωγράφου με το κοινό του είναι πολύ διαφορετική. Μπορείτε να πάτε να κοιτάξετε την Μόνα Λίζα για τρία δευτερόλεπτα, για τρία λεπτά, για τρεις μέρες, για τρεις αιώνες: ο χρόνος είναι υπό τον έλεγχό σας. Δεν συμβαίνει το ίδιο στον κινηματογράφο και αυτό είναι πολύ απογοητευτικό.

Ένα από τα πιο ερεθιστικά πράγματα για μένα είναι η δυνατότητα της αλλαγής του πλαισίου. Το έμαθα αυτό σαν ζωγράφος. Αν θελήσετε, ας πούμε, να ζωγραφίσετε μία καμηλοπάρδαλη, ζωγραφίζετε ένα μακρόστενο πλαίσιο, έτσι ώστε να έχετε μια αρμονία μεταξύ πλαισίου και περιεχομένου. Όμως, στον κινηματογράφο έχουμε μόνο τρεις δυνατότητες διαστάσεων: το σινεμασκόπ, την συνήθη οθόνη και την τηλεόραση. Έτσι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τις αναλογίες κατά περίπτωση, όπως μπορεί να κάνει ο ζωγράφος.

Πιστεύετε πως αυτή η εξέλιξη των τεχνολογιών θα αλλάξει τη σχέση μεταξύ της παραδοσιακής κινηματογραφικής αίθουσας, της παραδοσιακής οθόνης και του κοινού;

Π.Γκρ. Ναι. Νομίζω πως ο κινηματογράφος θα διασπασθεί.

Αισθάνομαι πως ο κινηματογράφος στην πραγματικότητα δεν είναι μια κοινωνική δραστηριότητα. Όταν πηγαίνετε σινεμά κάθεστε σιωπηλός στο σκοτάδι. Έτσι είστε αποκομμένος από όλους, είστε ένα νησί και έχετε μια ιδιαίτερη σχέση μόνο με την οθόνη. Πρόκειται για μια one-to-one εμπειρία. Το ίδιο συμβαίνει και με όλες τις νέες τεχνολογίες: μόνο ένα άτομο την φορά μπορεί να χρησιμοποιήσει το CD-ROM, μόνο ένα άτομο τη φορά, καθισμένο μπροστά στο μόνιτορ, μπορεί να χρησιμοποιήσει το Internet. Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμη και τα βίντεο, με μια σχέση one-to-one τα βλέπουν.

Γι'αυτό πιστεύω ότι πιθανότατα ο κινηματογράφος της μεγάλης αίθουσας θα εξαφανισθεί. Θα καταλήξει να γίνει μια οικιακή συσκευή. Ίσως ανάλογα με την οικονομική μας κατάσταση ή ανάλογα με τα ενδιαφέροντά μας, η οθόνη της τηλεόρασης θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Ενδεχομένως, οι τοίχοι των σπιτιών θα γίνουν οθόνες. Δεν θα είναι μονίμως οθόνες αλλά με κάποιους τρόπους θα μετατρέπονται σε οθόνες.

Πειραματιζόμουν σε ένα εκπληκτικό γυαλί, που το διαπερνά ένα ηλεκτρικό καλώδιο, και με αυτόν τον παράξενο διακόπτη, μπορεί το γυαλί αυτό να γίνει αδιαπέραστο στο φως, μπορεί να γίνει καθρέφτης, μπορεί να γίνει διάφανο, μπορεί να μετατραπεί ακόμη και σε οθόνη τηλεόρασης.

Έτσι θα γίνει και, πιστεύω, αυτό το ιδιαίτερο βιομηχανικό προϊόν θα αλλάξει τον τρόπο που κάνουμε αρχιτεκτονική: δεν θα χρειαζόμαστε παράθυρα πλέον, δεν θα χρειαζόμαστε αυτά τα κτίρια με τις γυάλινες επιφάνειες. Θέλω να πω αυτού του είδους η τεχνολογική ανάπτυξη θα αλλάξει φοβερά.

Η άλλη κατηγορία ανθρώπων είναι εκείνοι που αποζητούν μια κοινωνική δραστηριότητα. Νομίζω, όμως, πως όποιος θέλει κοινωνική δραστηριότητα δεν πάει σινεμά, πάει σ'έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, όπου, με εκείνες τις τεράστιες μάζες, πραγματικά αισθάνεται ότι έχει επαφή με τους άλλους.

Δεν ξέρω πότε θα γίνουν όλ'αυτά, εξαρτάται από τα επενδυτικά συμφέροντα. Δεν ξέρω, ίσως τα δισέγγονά μας, ίσως με τα εγγόνια μας, δεν ξέρω.

Τα εικαστικά έργα σας πολύ συχνά δουλεύουν σαν ένα είδος οπτικού οδηγού για τον σκηνοθέτη, που είστε εσείς ο ίδιος. Θα μπορούσατε να φανταστείτε τον εαυτό σας να συνθέτει μουσική για τις ταινίες σας ακολουθώντας την ίδια μέθοδο, δηλαδή επινοώντας μια εικαστική παρτιτούρα;

Π. Γκρ. Να σας πω, θα ήθελα πολύ να έγραφα μουσική. Είμαι στην ευτυχή θέση να γράφω ταινίες, να τις σκηνοθετώ, ειδικεύτηκα στο μοντάζ, είμαι, δηλαδή, πάρα πολύ υπεύθυνος για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της βιοτεχνίας ταινιών, αλλά θα δίσταζα, νομίζω, να γράψω μουσική γιατί, για να γίνεις καλός συνθέτης, χρειάζεσαι μια μακροχρόνια εκπαίδευση. Είναι σαν μια χειρουργική επέμβαση. Χρειάζονται οκτώ και δέκα χρόνια για να μάθεις ένα μουσικό όργανο, για να μάθεις να ενορχηστρώνεις και να συνθέτεις.

Από την άλλη, υπάρχει τόση ευχάριστη μουσική στον κόσμο, που θέλω να έχω την δυνατότητα να την χρησιμοποιώ, επιλεκτικά, και εκείνη.

Αν υποθέσουμε ότι υποχρεωνόσασταν να διαλέξετε μεταξύ κινηματογράφου και εικαστικών τεχνών, τί θα διαλέγατε να κάνετε;

Π.Γκρ. Μπορώ να έχω μια τρίτη επιλογή;

Βεβαίως.

Π.Γκρ. Θα προτιμούσα, μάλλον, να είμαι συγγραφέας.

Αλήθεια; Γιατί;

Π.Γκρ. Για τους λόγους που είπα. Την δύναμη που έχει το γράψιμο, ο κινηματογράφος δεν πρόκειται ποτέ να την αποκτήσει. Αλλά μου αρέσει και η ιδέα του βιβλίου. Δεν μπορείς να κουβαλάς μια ταινία μαζί σου. Ένα βιβλίο, όμως, μπορείς να το παίρνεις παντού.

Γιατί είστε σκηνοθέτης;

Π.Γκρ. Αυτό μπορώ να το εξηγήσω με ένα επεισόδιο της προσωπικής μου ιστορίας, από τότε που ήμουν πολύ μικρός. Είχα κάτι σαν όνειρο τότε, ήθελα να γινόμουν ζωγράφος κάποια μέρα. Με ενθάρρυναν, είχα ένα πληθωρικό ταλέντο στο σχέδιο και τελικά πήγα σε ένα ειδικό σχολείο.

Αλλά, όπως τόσα παιδιά της γενιάς εκείνης, τρέχαμε όλοι στις κινηματογραφικές λέσχες. Εγώ ήμουν υπεύθυνος για τις προβολές σε μια τέτοια λέσχη. Μια φορά, τελείως τυχαία, παράγγειλα μια σουηδική ταινία που φαντάστηκα πως, αφού ήταν σουηδική, θα ήταν και διασκεδαστική -μιλάμε, βέβαια, για τη δεκαετία του '60, τότε που όλες οι σουηδικές ταινίες ήταν λίγο τολμηρές, κάπως σαν ελαφρές τσόντες. Ήταν «Η έβδομη σφραγίδα» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Σπάνια ταινία... Ήταν μια αποκαλυπτική εμπειρία για μένα, σαν το όραμα του Παύλου στον δρόμο για την Δαμασκό. Ήταν μια ταινία που περιείχε όλα όσα με ερέθιζαν, όσον αφορά στην ζωγραφική και στη λογοτεχνία, όλα όσα με απασχολούσαν την εποχή εκείνη. Είχε καλή υπόθεση, ήθελες να δεις τί θα γίνει μετά, αλλά έθετε και δύσκολα μεταφυσικά ερωτήματα σχετικά με την πίστη, την θρησκεία κ.ο.κ. Εξ άλλου ήταν ιστορική ταινία και εγώ πάντα τρελαινόμουνα με τις ιστορικές ταινίες και τα κοστούμια εποχής.

Και ξαφνικά πέρασε μια ιδέα στο πίσω μέρος του κεφαλιού μου, «μάλλον αυτό θέλω να κάνω στη ζωή μου». Αλλά συνέχισε να με μαγεύει η ζωγραφική καθ'όλη τη διάρκεια της καριέρας μου, όπως συμβαίνει, άλλωστε, ακόμη και σήμερα.

Ο κινηματογράφος δεν πρόκειται ποτέ να γίνει ένα μέσον τόσο ριζοσπαστικό και ανήσυχο όπως είναι η ζωγραφική, γιατί είναι ένα μέσον πολύ συντηρητικό. Σκεφθείτε μόνο την τελευταία εκατονταετία που αντιστοιχεί με τη ζωή του κινηματογράφου, τι συνέβη στον χώρο της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής!

Άκουσα ότι δείξατε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μνημεία της Θεσσαλονίκης.

Π.Γκρ. Εντυπωσιάστηκα χτες το απόγευμα, όταν επισκέφθηκα την ακρόπολη, όπου υπάρχει η διαβόητη φυλακή.

Βρήκα ενδιαφέρον το ότι υπάρχει μια είσοδος με τοίχους από δω κι από κει και προχωράς όλο και πιο βαθιά και ακριβώς στο κέντρο οι φυλακισμένοι είχαν χτίσει μια μικρή ευτελή εκκλησία. Με εντυπωσίασε το γεγονός: τόσοι και τόσοι σπουδαίοι μαστόροι και ξαφνικά οι φυλακισμένοι μόνοι τους κάνουν μια τέτοια χειρονομία για τη χριστιανοσύνη! Και εκείνη η αίσθηση της συνέχειας, με τους αιώνες και με τον πόνο και τον τρόμο αποτυπωμένα τόσο βαθιά σ'αυτό το βλοσυρό οικοδόμημα!

Έχω μια μεγάλη έκθεση του χρόνου στη Βαρκελώνη με θέμα τον Ίκαρο και τον Δαίδαλο και θα ήθελα πολύ να τη φέρω στην Ελλάδα. Θα μου άρεσε πολύ να πάρω όλο αυτό το κτίριο και να υποθέσω ότι είναι το ανάκτορο της Κνωσσού με τον λαβύρινθο, μ'αυτή την αίσθηση των φυλακών και την ιδέα του Ίκαρου και του Δαίδαλου επάνω στις επάλξεις να πετούν μακριά, δηλαδή να δραπετεύουν πετώντας. Η ιδέα της απόδρασης θα ήταν μια ωραία μεταφορά γι' αυτή την έκθεση...

Όταν βλέπω τις ταινίες σας, έχω πάντα την διάθεση να συμπληρώσω έναν κατάλογο λημμάτων, κλειδιών για την αποκρυπτογράφηση των κωδίκων σας. Μπορείτε να μου δώσετε τον ορισμό σε μερικά από αυτά;

Π.Γκρ. Θα προσπαθήσω.

Φως.

Π.Γκρ. Ο κινηματογράφος δεν είναι τίποτα χωρίς φως. Στην πραγματικότητα, η ουσία του κινηματογράφου είναι τόσο κενή, ώστε μερικές φορές αισθάνομαι ντροπή γιατί δεν υπάρχει τίποτα εδώ, ή ίσως μερικές φωτεινές ανοησίες. Υπήρξαν ορισμένοι ήρωες στην ιστορία της ζωγραφικής, άνθρωποι σαν τον Καραβάτζιο και τον Βερμέερ, που ήταν κατά κάποιον τρόπο προ-κινηματογραφικοί καλλιτέχνες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το φως με έναν πολύ εύπλαστο τρόπο.

Εγώ ήμουν πάρα πολύ τυχερός που έχω μια μακρόχρονη σχέση με έναν Γάλλο κινηματογραφιστή, τον Σασά Βιερνύ, ο οποίος ασχολήθηκε για πάρα πολλά χρόνια με όλες τις δουλειές που αφορούν στον χειρισμό του φωτός.

Πιστεύω πως τώρα το περιεχόμενο του κινηματογράφου αρχίζει να εξαφανίζεται και το φως είναι ό,τι απομένει.

Εγώ δημιουργώ πολλές εγκαταστάσεις σε αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα ανά τον κόσμο και με ερεθίζει ιδιαίτερα να αλλάζω όλη την ατμόσφαιρα σε μεγάλη κλίμακα μόνο με τη χρήση του φωτός.

Επανάσταση.

Π.Γκρ. Επανάσταση; Πάντα μου δημιουργούν μια έξαψη τέτοιου είδους ερωτήσεις. Κάποιος πήγε στον κύριο τάδε και του είπε «Κύριε τάδε μου, τί γνώμη έχετε για την Γαλλική Επανάσταση;» κι εκείνος του απάντησε «Είναι πολύ νωρίς για να σας πω».

Δόγμα.

Π.Γκρ. Ο αναπόφευκτος τρόπος με τον οποίο κάποιος επιθυμεί σφόδρα να προσηλυτίσει. Πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί γιατί ο σημερινός νεωτερισμός είναι το αυριανό δόγμα.

Νιώθω πως χρειάζομαι να έχω τις πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες που προσφέρει ένα όχι δογματικό σινεμά. Και νομίζω πως υπέφερα αρκετά στην καριέρα μου από τα δόγματα των άλλων: «Πρέπει να κάνετε ταινίες έτσι» ή «Πρέπει να κάνετε τελείως αλλιώς». Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.

Θάνατος.

Π.Γκρ. Το τελευταίο σύνορο, η παντελώς αδιαπραγμάτευτη κατάσταση της ζωής, η αιχμή όπου συγκεντρώνονται όλες μας οι δραστηριότητες, το μοναδικό πράγμα για το οποίο δεν χωράει ερώτηση. Το απόλυτο, το καθόλου απόλυτο. Νομίζω πως υπάρχουν μόνο δύο θέματα συζήτησης, το ένα είναι το σεξ και το άλλο ο θάνατος. Ίσως, με το τέλος του 20ου αιώνα, έχουμε, ουσιαστικά, πει όλα όσα έχουν λεχθεί για το σεξ. Γι'αυτό, ίσως θα έπρεπε τώρα να καταπιαστούμε με το τεράστιο πρόβλημα του επόμενου πορνογραφικού συνόρου, που είναι ο θάνατος.

Αρετή.

Π.Γκρ. Είμαι άθεος, είμαι σχεδόν δαρβινιστής, δεν πιστεύω στο καλό και στο κακό, δεν πιστεύω στην ασχήμια ή στην ομορφιά: αυτές όλες είναι υπερβολικά υποβολιμαίες θέσεις, και η έννοια της αρετής είναι ένας πολύ ρευστός δείκτης: η αρετή του ενός είναι το δηλητήριο του άλλου. Έτσι, είναι πολύ δύσκολο, υποθέτω, να βρεθεί μια ικανοποιητική βάση, πάνω στην οποία να συζητηθούν αυτές οι έννοιες.

Είμαι ουμανιστής. Δεν πιστεύω στις δέκα εντολές με την χριστιανική έννοια: εκτός από μία, «ου φονεύσεις», όλες οι άλλες είναι διαπραγματεύσιμες. Με μια δαρβινική έννοια, θα μεταχειριζόμουν τους άλλους όπως θα ήθελα να μεταχειρίζονται εκείνοι εμένα, και αυτός είναι ένας νόμος της αρετής. Έτσι, λοιπόν, μένω σ'αυτόν τον ορισμό.

Ευχαρίστηση.

Π.Γκρ. Ευχαρίστηση. Κάτι πολύ σημαντικό. Με κριτικάρουν συχνά, υποθέτω, καταλογίζοντάς μου έναν διανοουμενίζοντα κινηματογράφο αλλά ελπίζω πως είναι πολύ διασκεδαστικός και έχει ικανοποιήσει κυρίως το αξίωμα της ευχαρίστησης.

Σύγκρουση.

Π.Γκρ. Η απαραίτητη επιβράβευση για όλα τα είδη τέχνης. Σύγκρουση, όχι μόνο στην οθόνη αλλά και έξω από αυτήν. Νομίζω ότι στην σύντομη κινηματογραφική ζωή μου είχα έναν μεγάλο αριθμό από συγκρούσεις.

Κοινότητα.

Π.Γκρ. Νομίζω, απλώς, πρέπει να φτιάξουμε την δική μας έννοια της κοινότητας σύμφωνα με την υποδομή της παιδείας μας ή τις πολιτισμικές μας αποσκευές.

Ψευδαίσθηση.

Ο δικός μου κινηματογράφος είναι, από ορισμένες πλευρές, πολύ συχνά κατά της ψευδαίσθησης. Σας δείχνω τα κοκάλα, σας δείχνω τον σκελετό, σας δείχνω τον τρόπο με τον οποίο είναι φτιαγμένα τα πράγματα και σας λέω «Προσέξετε, μήν εξαπατηθείτε. Αυτό δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση».

Αυτάρκεια.

Π.Γκρ. Είναι ένα ιδιαίτερο επιθυμητό χαρακτηριστικό, αλλά συγκρούεται με ένα από τα πρώτα σας λήμματα, εκείνο της κοινότητας.

Πώς ισορροπούμε ανάμεσα σ'αυτά τα δύο; Λοιπόν, πώς εμείς οι καλλιτέχνες είμαστε από παράδοση φίλαυτοι, πράγμα που μερικές φορές μας κάνει και πολύ αλαζόνες και χρειάζεται να είμαστε πολύ προσεκτικοί με αυτή την αλαζονεία.

Θεός.

Π.Γκρ. Όπως είπα προηγουμένως, είμαι άθεος. Με ελκύουν τα θρησκευτικά συστήματα, αλλά για μένα όλα τα τρέχοντα συστήματα πίστης στον κόσμο δεν είναι πλέον ικανοποιητικά. Είναι σαν να λέμε «Οι Θεοί βρίσκονται στον Όλυμπο». Είναι ένα ωραίο κατασκεύασμα αλλά ειλικρινά δεν έχει κανένα νόημα. Πρόκειται για ένα τέχνασμα για να απαντηθούν όλα εκείνα τα απίθανα ερωτήματα: ποιοί είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε.

Επιστροφή στην προηγούμενη σελίδα..

---